Kanker wordt doorgaans in verband gebracht met haaruitval, misselijkheid, op sterven na dood. Sinds enkele jaren begint daar verandering in te komen. Nieuwe therapieën dienen zich aan, de levensverwachting verhoogt, de levenskwaliteit blijft nagenoeg op peil. Immuuntherapie scoort goed in dat rijtje. Het is een behandeling die het immuunsysteem activeert en versterkt. De eerste positieve resultaten werden geboekt in de behandeling van melanomen (huidkanker). Van de patiënten bij wie de longkanker met deze immunotherapie wordt behandeld, reageert ongeveer de helft op de behandeling met soms spectaculaire resultaten. Voor anderen zal immunotherapie het verloop van de ziekte veranderen en de levensverwachting vergroten (1).
Maar een nieuwe benadering wordt niet alleen bekeken vanuit het oogpunt gezondheid. Vooral de financiële gevolgen van een goedkeuring krijgen aandacht. Hoewel de klinische fase van onderzoek met publieke middelen in universitaire ziekenhuizen gefinancierd wordt, eigent de farmaceutische industrie zich via patenten de rechten toe voor productie, distributie en prijsbepaling. Een immuuntherapie is duur, wordt alsmaar duurder en is niet voor iedereen even effectief. Een reeks behandelingen kostte in 2013 al jaarlijks 30.000 euro per patiënt (2). Momenteel is dat ongeveer 8.000 euro per behandeling om de drie weken. Die behandeling bestaat uit een infuus met Nivolumab (Opdivo), Pembrolizumab (Keytruda) of Atezolizumab (Tecentriq), afhankelijk van de aard van de kanker en de toestand van de patiënt. De Food & Drug Administration (FDA) gaf zijn goedkeuring in 2016 (3) maar Europa moest nog wachten. De bedrijven die het middel ontwikkelden bleven talmen met het indienen van een aanvraag. Uiteindelijk kwam er in 2019 groen licht van het Europees geneesmiddelenagentschap EMA. Voor een beperkt aantal kankers (o.a. dikke-darmkanker) werd tussenkomst van de ziekteverzekering voorzien. Kankerspecialisten moesten met de vuist op tafel slaan om uiteindelijk in november 2019 terugbetaling van de behandelingskosten voor longkanker te verkrijgen (4).
Volgens de Universiteit van Virginia wordt kleincellige longkanker beschouwd als de meest agressieve, en moeilijk te behandelen kanker in vergelijking met niet-kleincellige kanker. Kleincellige kankers groeien doorgaans sneller. Circa 90 % van de kleincellige kanker wordt vastgesteld wanneer die al is uitgezaaid naar nabijgelegen lymfeklieren of organen. Immunotherapie is vooral interessant als behandeling bij uitgezaaide niet-kleincellige longkanker (5). Maar welk type kanker het ook is, de tumoren worden meestal te laat opgemerkt. Je hoest en je slijm bevat bloed, je bent snel erg vermoeid en je voelt je zwak. Als de diagnose volgt, heeft de tumor al veel tijd gehad om te groeien en uit te zaaien. Longen hebben geen netwerk van zenuwen dus voel je pas problemen als de uitzaaiing een feit is (6).
Waar chemotherapie zowel zieke als gezonde cellen vernietigt, richt de immuuntherapie zich op het versterken van het immuunsysteem zodat het lichaam zelf de weerstand tegen zieke cellen aanpakt. Zo blijven de gezonde cellen intact. De behandeling viseert niet de tumor zelf maar het afweersysteem dat ons tegen die tumoren moet beschermen. Het is de versmelting van twee eiwitten (PD-1 en PD-L1) die verhindert dat ons immuunsysteem de kankercellen aanvalt en vernietigt. Immunotherapie blokkeert de versmelting van die eiwitten en de immuuncellen herkennen kankercellen opnieuw als ongewenste indringers (7)(8). Ons immuunsysteem bezit de wapens – witte bloedcellen genoemd lymfosyt T – die kankercellen kunnen elimineren (9). De tumoren worden in vele gevallen kleiner, blijven kleiner, of verdwijnen helemaal. Die visie krijgt internationale erkenning (10). Maar immuuntherapie kan ook auto-immuunziekten veroorzaken. Deze ziekten worden veroorzaakt door overactivering van het immuunsysteem en dat kan in sommige gevallen toxisch zijn voor bepaalde organen (11).
De ongewenste bijwerkingen van immuuntherapie zijn veel milder dan bij chemo (10). Bij vaststelling van niet-kleincellige longkanker blijkt Pembrolizumab het meest aangewezen product te zijn voor de behandeling. Volgens de informatiebrochure voor patiënten kunnen echter problemen ontstaan als reactie op de toediening zoals kortademigheid, jeuk, duizeligheid, koorts. De bijwerkingen van het product zijn heel uiteenlopend. Dat kunnen reacties zijn op de ogen, hart, nieren, longen, lever, darmen, spieren, zenuwen, huid, klieren en pancreas. Mensen met transplantaten of met diabetes type1, zijn het meest gevoelig voor deze nadelen. Maar alle mensen zijn verschillend en de vastgestelde bijwerkingen zijn geen optelsom. Niet iedereen ondergaat al die negatieve effecten (4).
Julien Mazières, pneumo-oncoloog aan het Universitair Ziekenhuis van Toulouse, publiceerde de resultaten van vijf jaar gebruik van immunotherapie bij patiënten met bronchiale kanker. “We maken van kanker een chronische ziekte”. Het woord genezing wordt niet uitgesproken, maar de hoop is er. “Het overlevingspercentage is verdubbeld in vergelijking met chemotherapie”, benadrukt de longarts die de eindanalyse coördineerde. Het gaat over twee internationale klinische onderzoeken bij 1.500 patiënten die werden behandeld voor niet-kleincellige longkankers (publicatie in Journal of Thoracic Oncology). Het blijkt dat immunotherapie zelfs gedurende een lange periode effectief is en dat er geen ophoping van toxiciteit is. De waargenomen bijwerkingen – ontsteking van de huid, nieren, schildklier – zijn gekoppeld aan de immuunrespons en verdwijnen meestal na de behandeling (9).
Immunotherapie is zonder twijfel de meest hoopgevende behandeling van kanker, effectief in verschillende stadia, gelokaliseerd, gevorderd of met uitzaaiingen. Immuuntherapie maakt behandeling mogelijk van onder andere blaaskanker, hoofd- en nekkanker, de ziekte van Hodgkin, nierkanker, niet-kleincellige longkanker, melanomen, leverkanker, lymfeklierkanker, borstkanker, pancreas, prostaat en darmkanker.
Een ander veelbelovend resultaat voor patiënten met gevorderde longkanker is de combinatie van immunotherapie met conventionele chemotherapie: na een jaar is 70 % van de 600 patiënten nog in leven en hun ziekte vordert niet meer. In het huidige stadium heeft slechts de helft van de patiënten een jaar overlevingskans. Het doel van die toediening is allereerst de omvang van de tumor te verkleinen om de chirurgische interventie mogelijk te maken of te vergemakkelijken. Na een operatie bij geavanceerde vormen kunnen tumorcellen lokaal en op afstand verwijderd worden en een langdurige reactie op de behandeling opwekken. Toegediend vóór de operatie resulteerde in een nagenoeg volledige verdwijning van de kankercellen in bijna de helft van de patiënten.
Een bijzonder voordeel dat lijkt te ontstaan en dat moet worden onderzocht, is het verkleinen van het risico op terugval. In uitgezaaide vormen wordt de voortgang van de ziekte gestopt en het effect van de chemotherapie versterkt. Het immuunsysteem, de reacties en de specificiteit ervan bij patiënten met tumoren van het vroege stadium tot uitgezaaide vormen moeten gevolgd worden. Het is een essentiële stap op weg naar een nieuwe generatie immunotherapie, gepersonaliseerd voor elke tumor en vooral voor elke patiënt (12). In de kankerbehandeling zijn er drie vormen van immunotherapie. Er is de niet gespecifieerde immuun stimulatie waarbij de algemene immuunrespons gestimuleerd wordt. Een tweede vorm is de T-cel Transfer Therapy, waarbij T-cellen onttrokken worden aan de patiënt, vermenigvuldigd en versterkt, en daarna terug ingespoten. De derde vorm omvat de Immune Checkpoint Inhibitors. Dat zijn medicijnen die de checkpoints blokkeren zodat de T-cellen vrij zijn om de kankercellen aan te vallen (13).
In een wetenschappelijke studie, gepubliceerd in februari 2020, werd aangetoond dat cannabidiol (CBD) en tetrahydrocannabinol (THC) de uitzaaiing van kankercellen kunnen verhinderen bij niet-kleincellige longkanker. Patiënten met deze vorm van longkanker ontwikkelen een weerstand tegen antitumormiddelen via bepaalde mechanismen. Daarvoor is de ontwikkeling nodig van complementaire geneesmiddelen zoals CB1 en CB2 cannabinoïde receptor agonisten. THC en CBD behoren tot die reeks. Het gebruik van THC samen met CBD heeft grote voordelen. CBD versterkt de werking van THC en vermindert anderzijds de psychoactieve effecten ervan (14).
Is cannabis echt een nuttig medicijn voor de misselijkheid en andere bijwerkingen die vaak optreden als gevolg van conventionele kankerbehandelingen? Wetenschappers ontdekten dat cannabinoïden verhinderen dat bepaalde soorten kankercellen zich vermenigvuldigen en nieuwe bloedvaten ontwikkelen. Cannabinoïden kunnen een nuttig hulpmiddel zijn om de groei van kankercellen af te remmen. Sommige onderzoeken hebben aangetoond dat THC de antitumor-immuunrespons in het lichaam kan blokkeren. Hoewel THC ook een anti-kankerwerking heeft, zijn deze aanvullende bevindingen zorgwekkend, omdat dit ook een gunstige omgeving kan vormen voor de ontwikkeling en de groei van bepaalde soorten tumoren.
CBD heeft naast het verhogen van apoptose of tumorceldood, ook tumor regressieve eigenschappen. Aanvullend onderzoek naar het gebruik van CBD voor kanker heeft aangetoond dat CBD de groei van kankercellen via meerdere mechanismen voorkomt. Wetenschappers meldden dat THC en CBD de groei vertragen en/of celdood veroorzaken bij bepaalde soorten kankercellen. Er is voldoende bewijs dat cannabinoïden gebruikt kunnen worden als aanvulling op conventionele kankerbehandelingen. Enkele van de grootste gezondheidsvoordelen van cannabis zijn het vermogen om symptomen als pijn, misselijkheid, angst en slapeloosheid te bestrijden. Cannabis kan gedurende een lange periode gebruikt worden in plaats van sterke opioïde pijnstillers met bijwerkingen zoals constipatie en verslaving. De noodzaak om voor elke aandoening of bijwerking een apart medicijn te nemen wordt overbodig.
Voorlopig heeft cannabis zijn doeltreffendheid bewezen bij de behandeling van een lange lijst van medische aandoeningen, waaronder misselijkheid, pijn en veel van de symptomen die mensen ervaren als gevolg van kanker en de behandeling ervan. Zelfs als het consumeren van medische cannabis voor kanker geen remedie is, het is nog steeds een waardevol hulpmiddel voor degenen die de ziekte bestrijden (15).
JosNijsten2020
Referenties
- http://www.psychomedia.qc.ca/sante/2017-11-29/keytruda-cancer-du-poumon-remboursement-france
- https://www.demorgen.be/nieuws/geen-geld-voor-revolutionaire-therapie-tegen-kanker
(De Morgen 26 december 2013) - https://www.cancercenter.com/community/blog/2016/07/fda-approves-immunotherapy-drugs-to-treat-more-cancer-types
- Informatiebrochure Pembrolizumab (Keytruda) – www.ema.europa.eu – www.fagg-afmps.be
- https://www.abirateroneprice.com/
- https://www.planetesante.ch/Magazine/Cancer/Cancer-du-poumon/L-immunotherapie-une-arme-contre-le-cancer-du-poumon https://www.youtube.com/watch?v=hMRldhoTfXM
- https://nl.classicfoxvalley.com/key/small-cell-lung-cancer-vs-non-small-cell/; https://www.longkankernederland.nl/behandelingen/immuuntherapie/vragen-en-antwoorden-over-immuuntherapie/ – https://www.youtube.com/watch?v=aobxYfY-8p0&feature=emb_logo
- https://www.cancercenter.com/treatment-options/precision-medicine/immunotherapy/checkpoint-inhibitors – PD-L1 is een eiwit dat op sommige kankercellen wordt aangetroffen. Wanneer er een wisselwerking ontstaat tussen het PD-L1-eiwit op kankercellen en het PD-1-eiwit op een immuuncel, wordt de kankercel als gezond beschouwd en met rust gelaten. Checkpoint-remmers zijn ontworpen om PD-1 of PD-L1 te blokkeren, waardoor de kankercel wordt blootgesteld aan aanvallen.
- https://www.ladepeche.fr/2020/12/08/cancer-les-belles-promesses-de-limmunotherapie-9245857.php
- https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/08/12/immuuntherapie-bij-kankers-van-maag-en-darmstelsel/
- https://www.chu-lyon.fr/fr/espace-sante/immunotherapie-des-cancers-du-poumon
- https://curie.fr/page/cancers-du-poumon/cancer-du-poumon-limmunotherapie-change-la-donne; http://www.mdanderson.org
- Cancer.gov/immunotherapy NIH juni 2018
- https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0228909
- https://www.cnbs.org/health/cannabis-and-cancer/
Jos Nijsten is een vlaamse journalist en schrijver, bekend van zijn boek “Cannaclopedia. Cannabis is geen vies woord, maar een plant.” Hij schrijft regelmatig artikelen voor Stichting Mediwiet en gaat daarbij dieper in op bepaalde cannabis relateerde onderwerpen.
